ماهی سیاه کوچولو – تصویر سازی فرشید مثقالی (خشتی بزرگ-شمیز)

ماهی سیاه کوچولو، محدودیت‌های ذهن جوانی را شرح می‌دهد که شجاعتش را روزها و ذره ذره جمع می‌کند تا دل به دریا بزند.

گروهی معتقدند که داستان ماهی سیاه کوچولو فقط برای کودکان نوشته شده است. در حالی‌که برخی دیگر معتقدند که این کتاب بیشتر از اینکه یک داستان کودکانه باشد، داستانی است پر از نمادهای سیاسی و اجتماعی. در این کتاب شخصیت ماهی در واقع نماد یک موجود آزادی‌خواه است. موجودی که اگرچه در جویبار زندگی می‌کند و راهش برای به دریا رسیدن باز است، اما محدودیت‌های ذهنی‌اش هرگز به او اجازه‌ی پیشرفت کردن نمی‌دهند. این داستان تا روزی ادامه دارد که ماهی سیاه کوچولو بالاخره شجاعت پیدا می‌کند و تصمیم به ترک آن جویبار می‌گیرد. این نقطه، نقطه‌ی شروع و اوج داستان ماهی سیاه کوچولو است.

گرچه قصه‌ی ماهی سیاه کوچولو می‌تواند فراتر از درک کودکانه، خوانده و تحلیل شود. نشر جامه‌دران کتاب ماهی سیاه کوچولو را منتشر کرد و این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی کتاب برگزیده‌ی  داستان‌های کودکان در سال 1347 شد. 

نویسنده‌ی کتاب صمد بهرنگی با زبان کودکانه پیچیدگی‌های یک تصمیم بزرگ را شرح می‌دهد و با استفاده از نمادها، موانع پیش روی این تصمیم بزرگ را توصیف می‌کند. بهرنگی در این کتاب به خوانندگانش نشان می‌دهد که هرگز نباید کسی که موجب آگاهی شما شده است را فراموش کنید. او قدرت عشق به هم‌نوع و نوع‌دوستی را را در قصه‌اش روایت می‌کند. نکته‌ی مهم دیگری که بهرنگی در قصه‌ی ماهی سیاه کوچولو اشاره‌ی ظریفی به آن می‌کند، بی‎تفاوتی جامعه است. در این کتاب دوازده هزار بچه‌ ماهی داستان ماهی سیاه کوچولو را می‌شنوند، اما کمی بعد همه‌شان شب بخیر می‌گویند و به خواب می‌روند!

کتاب ماهی سیاه کوچولو در زمان انتشار به عنوان یک داستان سیاسی مورد توجه قرار گرفت، موضوع این کتاب به ایده‌های سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران بسیار نزدیک بود، به همین دلیل این گروه تا مدت‌ه کتاب ماهی سیاه کوچولو را به عنوان مانیفست حزب معرفی می‌کردند.